Svakog jutra stanovnici Rima bi se budili i imali na umu samo jedno: otići na Rimski forum. Gledajući ovu fotografiju, verovatno će vam biti teško da poverujete u to, ali Rimski forum pamti mnogo bolje dane. Umesto ruševina koje vidite sada, nekada su tu postojali hramovi, zdanja, statue i dekoracije od mermera u kojima su hiljade Rimljana svakodnevno provodile dane. Sad se verovatno pitate…

Šta je forum i čemu je služio?

Maketa antičkog Rima i granica Rimskog foruma

Bio je to glavni trg i žila kucavica Rima: zdanja, palate, tržnice, statue, sudovi, senat… sve u mermeru raznih boja dopremljenih iz raznih krajeva Rimskog carstva. Neka vrsta antičkog “biznis centra” gde bi se ljudi sastajali da bi obavili poslove, da bi se videli i bili viđeni.

Ali forum nije bio samo sastajalište: na njemu su se nalazili važna zdanja čiji je zadatak bio da upravljaju ogromnim carstvom. Jedna velika administrativna mašina, u kojoj se vršila kontrola i čuvali podaci o svemu što se dešavalo širom Rimskog carstva.

Među ovim zdanjima nalazili su se spomenici i skulpture, neke napravljeni u carstvu, neke donešene iz pokorenih zemalja, kao trofeji. Tako je svako mogao da ima pred očima sjaj i moć Rima. Ko god bi došao u Rim po prvi put, pred svim tim maestralnim zdanjima od mermera, ostao bi bez daha od tolike lepote.

Ko je sve dolazio na forum i zašto?

Ostaci Saturnovog hrama (Tempio di Saturno)

Kada biste se sada nekakvim vremeplovom vratili više od 2.000 godina unazad, evo koga biste zatekli na forumu: bogate i siromašne, učene i neučene, sudije i lopove, žene, starce, decu…  Skoknuti do foruma značilo bi i čuti novosti ali i tračeve ili se naći licem u lice sa nekim od tadašnjih VIP-ovaca.

Forumom su mogli lako da se vide robovi kako nose nosiljke i u njima doterane arstokrate u ležećem položaju.  Neki od njih su imali osobu pored sebe koja bi im nešto šaputala na uho. Bio je to tzv. nomenclator, rob koji bi prepoznavao važne ličnosti koje su se prolazile forumom. Njegov zadatak je bio ne samo da ih prepozna, već i utvrdi da li su važne za njegovog gospodara, a zatim prenese sve vesti i tračeve vezane za dotične osobe.

Maksencijeva bazilika (Basilica di Massenzio) i Dom Vestalki (Casa delle Vestali)

Sudije i magistrati su se šetali i javno diskutovali o dešavanjima, otprilike kao što to danas rade na televiziji. Zato ne čudi što su na forumu mogli da se zateknu i lažni svedoci koji su mogli da se iznajme za sitne pare i posvedoče bilo šta! Tokom republikanskog doba (6 – 1. vek pre nove ere) na forumu su se odvijale i bitke gladijatora. Zašto tamo a ne u Koloseumu, pitate se? Jednostavno: Koloseum još uvek nije bio izgrađen!

Sav ovaj narod je stvarao neverovatnu gužvu na forumu. Ako ste ikad pokušali da se krećete kroz pun autobus gradskog prevoza, to je izgledalo tako. Ovom krkljancu je stao na put niko drugi nego Julije Cezar (Giulio Cesare): zabranio je pristup zaprežnim vozilima u toku dana. Sličnu situaciju imamo i danas u Rimu, u pitanju je tzv. ZTL (Zona traffico limitato), dokaz da se Rimljani nisu mnogo promenili u pslednjih 2000 godina kada je upotreba prevoznih sredstava u pitanju. Ulaz u antičku zonu ZTL bio je omogućen, kao i danas uostalom, samo povlašćenim osobama, kao što su sudije, moćnici i drugi VIP-ovci.

Kako je nastao Rimski forum?

Hram Antonina i Faustine (levo) i Vestin hram (desno)

Pre nego što je postao centar zbivanja antičkog Rima, Rimski forum je imao potpuno drugu prirodu. U periodu od 10. do 7. veka pre naše ere ovo je bilo močvarno zemljište koje su lokalni stanovnici, koji su živeli na okolnim brdašcima, Palatinu i Kapitolu, koristili kao groblje. Tek sa dolaskom Etruraca i izgradnjom sistema kanalizacije Cloaca Maxima (pominjali smo je u priči o Ustima istine) u 6. veku pre nove ere isušeno je močvarno tle. Istovremeno je izvršeno i prvo popločavanje ove površine gde je odmah niklo par tezgi sa voćem i povrćem, a sa njima i Rimski forum. Dalju priču o razvoju Rimskog foruma znate.

Stub Cara Flavija Foke (Flavio Foca)

S vekovima Rimski forum je postajao sve više mesto simbolike, gde su se glorifikovali rimski imperatori. U centru foruma se tako izgradilo 7 statua koje su slavile 7 rimskih careva. Danas je na forumu ostala samo jedna, ona od vizantijskog cara Flavija Foke (Flavio Foca), koji je vladao od 602. do 610. godine. Ovaj malo poznati car ostao je upamćen samo po tome što je papi Bonifaciju IV (Bonifacio IV) poklonio Panteon. Ovo je, ujedno, i poslednji spomenik koji je bio podignut u Rimskom forumu 608. godine. Zapadno Rimsko carstvo već  odavno više nije postojalo.

Rimski forum u kasnijim vekovima

Crkva Chiesa di Santa Maria Antiqua

Rimski forum duguje današnji izgled mnogobrojnim intervencijama gradnje, razgradnje i rekonstrukcija u različitim epohama. U srednjem veku je već dosta bio u ruševinama i polako tonuo u tle sve dok nije bio skoro potpuno zatrpan. Korišćen je kao pašnjak za domaće životinje i kao obradivo zemljište, pa je na kraju dobio je ime Kravlje polje (Campo Vaccino).

Najgore razaranje se dogodilo u doba renesanse: papa Julije II (Giulio II) je odlučio da iskoristi čitavo područje foruma kao kamenolom! Njegov ambiciozni projekat izgradnje i umetničke obnove grada (njemu se pripisuje osnivanje Vatikanskog muzeja i oslikavanje Sikstinske kapele) je zahtevao materijal, a na forumu ga je bilo na pretek. I ničemu nisu vredeli protesti poznatih umetnika kao što su bili Rafaelo i Mikelanđelo – papa Julije II je nastavio da forum pretvarao u prah.

Tek u 16. veku počinje da se stvara interes za otkrivanja foruma i to sasvim slučajno. Slikari, koji su dolazili na Kravlje polje da bi oslikavali pašnjake i poneku ruševinu iz antičkog Rima, počeli su da naslućuju da bi ispod pašnjaka moglo da postoji mnogo više ruševina. U narednim vekovima preduzete su razne akcije iskopavanja, ali su tek početkom 19. veka počele one metodične. Celo područje je u većinom iskopano početkom 20. veka, a 2012. godine je postavljena i rasveta koja omogućava turistima da uživaju u lepoti foruma i u večernjim satima.

Simboli Rimskog foruma

Tokom više od 12 vekova korišćenja, Rimski forum je postao riznica simbola koji su Rimljanima bili sveti i gajili su veliko poštovanje prema njima. Evo nekoliko njih:

Tri drveta: smokva, maslina i vinova loza

Stabla maslina u blizini Titovog slavoluka (Arco di Tito)

Jedan od simbola su bila tri ogromna drveta koja su bila postavljena u samom centru foruma.  Smokva, ispod kojeg je vučica dojila Romula i Rema, vinova loza i maslina (odnosno vino i ulje), kao linfa koja je predstavljala snagu Rima. Danas ova tri drveta više ne postoje, ali su širom foruma zasađena nova kako bi dočarala nekadašnji izgled.

Crni kamen (Lapis Niger) 

Slavoluk Septimija Severa ispred kojeg se nalaze ostaci hrama Komicijum i Lapis Niger (struktura po ceradom)

Verovatno najstariji i najmisteriozniji spomenik foruma: Lapis Niger, crni kamen. Za njega gotovo niko i ne zna, iako je jedan od važnijih spomenika rimske kulture. Ovaj crni, mermerni kamen sadrži najstariji ikad zabeležen natpis na latinskom jeziku i datira iz 6. veka pre nove ere. Do njega nije baš jednostavno doći i verovatno je to razlog što je malo poznat.

Lapis Niger, crni kamen

Neobično je što je prvi ikad zapis na latinskom zapravo prokletstvo: Ko ne bude poštovao ovo mesto, biće proklet (QUI HUNC [locum violaverit] SACER SIT[…]). Zašto, pobogu? Zato što se veruje da je pod tom pločom sahranjen niko drugi nego jedan od osnivača Rima, Romul. Prvo ubijen, a zatim na istom mestu i sahranjen.

Zlatni miljokaz (Milliarium aureum)

Ostaci Zlatnog miljokaza (Miliarium aureum)

Svi putevi vode u Rim… da li je baš tako? Putevi nastali u doba drevnog Rima, tzv. vie consolari, smatraju se jednim od najveličanstvenijih i najtrajnijih građevinskih dela. Na njima se, u velikoj meri, zasniva današnja mreža puteva u Italiji. Mnogi od ovih puteva su imali početak u Rimu pa svi putevi, u stvari, vode iz Rima. Smatra se da je početak svih puteva bio Zlatni miljokaz (Miliarium aureum), koji se nalazi u blizini Saturnovog hrama. Bio je to mermerni stub pozlaćen bronzom, visok 3.7 m i prečnika 1.15 m, a koji je podigao imperator Oktavijan Avgust (Ottaviano Augusto) 20. godine pre nove ere. Iz ove tačke kretalo je 100.000 kilometara puteva!

Sve razdaljine u Rimskom carstvu su bile računate u odnosu na Zlatni miljokaz. Ako želite to da proverite, prošetajte se ulicom Via Trionfale: brojevi ulice su i dalje izraženi u metrima udaljenosti od Zlatnog miljokaza! U ovoj ulici kućni brojevi stižu 14.500!

Via Trionfale: brojevi su izraženi u metrima udaljenosti od Zlatnog miljokaza

Grob Gaja Julija Cezara

Grob Gaja Julija Cezara (foto irene./Flickr)

Teče 15. mart 44. godine pre nove ere. Na čelu Rimskog carstva je Gaj Julije Cezar koji nosi titulu doživotnog diktatora i ima svu vlast. Nekima to ne odgovara, jer žele da povrate status republikanske demokratije, pa grupa od oko 60 senatora donosi odluku da ga “likvidira”. Sačekuju ga tog dana na ulazu u Pompejev teatar, privremeno sedište Senata, i zadaju mu čak 23 udarca nožem. Među njima je i Brut, sin Cezarove ljubavnice, kojeg Cezar zapanjeno gleda zbog izdaje i (po verovanju nekih istoričara) govori mu na grčkom: “Kai su, teknon?” (“Zar i ti, dete”), koje će 16 vekova kasnije postati “Zar i ti, sine Brute?” u Šekspirovoj drami “Julije Cezar”.

Nakon ubistva, Cezarovo telo je u bilo prenešeno u Rimski forum i kremirano. Na istom mestu je bio podignut mermerni stub sa natpisom Parenti Patriae (Ocu Otadžbine). Nakon toga je sagrađen hram Tempio del Divo Giulio posvećen Juliju Cezaru, koji je bio proglašen božanstvom. Ovo je bio prvi slučaj proglašenja post mortem (posle smrti), odnosno Cezar je bio prvi Rimljanin koji je nakon svoje smrti proglašen božanstvom i čiju je u čast izgrađen hram, kao što je bilo učinjeno i za osnivača Rima, Romula. Hram je sagradio Avgust i bio je inaugurisan 18. avgusta 29. godine pre nove ere.  Nakon posebno razorne pljačke koja se dogodila u 15. veku, od hrama su ostali samo ostaci temelja.

Rimski forum nekad i sad

1. Kurija (La Curia), 2. Slavoluk Septimija Severa (Arco di Septimio Severo), 3. Rostra (Rostra) 4. Hram Vespazijana i Tita (Tempio di Vespasiano e Tito), 5. Sveta ulica (Via Sacra), 6. Saturnov hram (Tempio di Saturno), 7. Fokov stub (La colonna Foca), 8. Bazilika Đulija (Basilica Giulia), 9. Bazilika Emilija (Basilica Emilia), 10. Cezarov hram (Tempio di Giulio Cesare), 11. Vestin hram (Tempio di Vesta), 12. Kastorov i Polideukov hram (Tempio di Castore e Polluce), 13. Santa Maria Antica, 14. Avgustov hram (Tempio di Augusti), 15. Hram Antonina i Faustine (Tempio di Antonino e Faustina), 16. Romulov hram (Tempio di Romolo), 17. Rimski hram Venere (Tempio di Venere a Roma), 18. Dom Vestalki (Casa delle Vestali), 19. Maksencijeva bazilika  (Basilica di Massenzio), 20. Koloseum (Colosseo), 21. Titov slavoluk (Arco di Tito), 22. Palatin (Palatino), 23. Zlatni miljokaz (Milliarium Aureum)

☝️ Klinuti na fotografiju za bolji prikaz

Rimski forum: adresa, radno vreme

📍Via della Salara Vecchia, 5/6, 00186 Roma
Radno vreme:
8.30 – 16.30 od 2. januara do 15. februara (poslednji ulaz 15.30)
8.30 – 17.00 od 16. februara do 15. marta (poslednji ulaz 16.00)
8.30 – 17.30 od 16. do poslednje subote u martu (poslednji ulaz u 16.30)
8.30 – 19.15 od poslednje nedelje marta do 31. avgusta (poslednji ulaz u 18.15)
8.30 – 19.00 od 1. do 30. septembra (poslednji ulaz i 18.00)
8.30 – 16.30 od poslednje nedelje oktobra do 31. decembra (poslednji ulaz 15.30)
8.30 – 18.30 od 1. oktobra do poslednje subote u oktobru (poslednji ulaz 17.30)
Besplatan ulaz: prve nedelje u mesecu od oktobra do marta i sledećim danima: 9. maja, 5. juna, 29. juna, 23. septembra, 4. oktobra, 4. novembra, 22. novembra, 18. decembra.
RomaPass: ✔️

Ulaznice za Rimski forum (Park Koloseum)

Za Rimski forum važi ista ulaznica kao i za Park Koloseum (koji obuhvata Koloseum, Palatin i Rimski forum) i sve su tipa skip-the-line digitalnog formata. Sa njima ćete moći nonšalantno da preskočite kilometarski red na biletarnici i dođete direktno na jedan od prioritetnih ulaza sa ulaznicom na vašem pametnom telefonu. Tu vas čeka kratka kontrola, pa vam ne preporučujemo da nosite koplja i slične metalne predmete (togu možete).

👉 Sve ulaznice za Rimski forum (Park Koloseum)

Imajte u vidu da su Rimski forum i Palatin odvojeni od Koloseuma, pa ćete, avaj, morati dva puta da prolazite kroz ove kontrole. Dobra vest je što većina ulaznica za Park Koloseum važi 24 sata, pa možete da obiđete Koloseum u jednom danu, a Palatin i Rimski forum u drugom. Evo najtraženijih ulaznica 👇

👉 Sve ulaznice za Rimski forum (Park Koloseum)