Matera, Città dei Sassi (Grad kamena), je danas jedan od dragocenih bisera regije Bazilikata. Porede je sa palestinskim Vitlejemom, a Mel Gibson je baš u njoj želeo da snimi “Stradanje Hristovo“. Pre 70 godina Matera je bila javno ruglo Italije, da bi zatim pre 30 je uvrstana u listu Uneskovih blaga, a 2019. godine dobila titulu Evropske prestonice kulture. Šta se desilo u tih 40 godina, otkrivamo vam u ovom mini vodiču “Matera, šta videti u najlepšem gradu Bazilikate“.
Kako je Matera dobila ime
Poreklo imena Matere je nesigurno, ali postoji par verodostojnih hipoteza. Prva tvrdi da ime potiče od grčke reči “Meteoron“, što znači “svetlosni svod”, jer četvrti Sasi, kada se upale svetla u kućama, i danas izgledaju kao nebo puno zvezda. Zanimljivo da je popis stanovništva u Materi vršen na ovaj način: stanovnici bi stavljali onoliki broj lampi ispred kuća koliko je u njoj bilo stanovnika.
Druga, verovatnija, tvrdi da ime potiče od imena susednih naselja, Metaponto i Erakleja. Kada su stanovnici ova dva grada pobegli od besa Hanibala, sklonili su se u unutrašnjost gde su bili primljeni u postojeće selo. To selo je tada nazvano Matera, kao spoj imena Metaponto i Erakleja.
Kratka istorija Matere
Matera je jedno je od najstarijih naseljenih mesta u Evropi, sa istorijom koja seže do skoro 10.000 godina u prošlost. Nastala je u kanjonu reke Gravina, bogatom posebnom vrstom krečnjaka lakim za obradu, tzv. calcarite (pogrešno nazvanim tuf, koji je vulkanskog porekla). Ova stena je izuzetno podložna eroziji, zato ne treba da nas čudi što je kanjon ispresecan sistemom prirodnih tunela i pećina.
Prvi stanovnici Matere bili su lovci i sakupljači koji su živeli u tim pećinama. U antičko doba, grad je bio pod vlašću Grka, Rimljana, Vizantinaca, Lombarda, Saracena, Normana, Aragonaca, Španaca i Francuza. Sa Rimljanima, grad je dobio veći trgovački značaj, jer je kroz njega prolazio antički auto-put Via Apija.
U srednjem veku, Matera je bila važno versko središte. U gradu se nalazi veliki broj crkava i manastira. U 17. veku, Matera je postala glavni grad Bazilikate, sve do 1802. kada je tu ulogu preuzeo grad Potenca. Od tog trenutka pa sve do 1952. godine, Matera je prošla kroz dugo razdoblje propadanja, kako zbog ekonomske krize, tako i zbog gubitka političko-administrativne uloge.
U 19. veku je, dakle, grad koji je siromašan i prenaseljen. Stanovnici su živeli u pećinama koje nisu bile bezbedne za život i imali su loše higijenske uslove. Od 1952. godine italijanska vlada je raselila stanovnike Matere i preselila ih u nove stambene zgrade.
Danas je Matera moderan grad sa bogatom istorijom i kulturom. Grad je popularna turistička destinacija i dom je mnogih muzeja, crkava i manastira.
Materu možete obići samostalno, ali ćete verovatno izgubiti dobar deo zanimljivosti koji samo lokalni vodiči mogu da vam pruže. Evo nekoliko pažljivo odabranih tura koje će vam pomoći da iz Matere ne odete sa utiskom da ste videli samo “gomilu kamenja” i ništa više.
Šta videti u Materi
“Svako ko vidi Materu ne može a da ne bude impresioniran, toliko je izražajna i dirljiva njena bolna lepota”
Matera se nalazi u vrlo specifičnoj geološkoj oblasti po imenu Murđa (Murgiao, d latinskog “murex”), jednoj velikoj kraškoj visoravni čiji je glavni element – stena.
Drevne četvrti Sasi strmo se spuštaju prema potoku Gravina, koji izvire u regiji Pulja i uliva se u reku Bradano u Bazilikati. Tokom hiljada godina, ovaj mali potok je iskopao neverovatan broj kanjona (tzv. “gravine“) oko sebe. Gravina odvaja naseljeni deo grada od Parka Murđa Materana, izuzetno nepristupačnog područja, gde se nalazi oko 150 pećinskih crkava (od kojih neke savršeno čuvaju freske iz vizantijskog perioda).
Tipična stena ovog područja je kalkarit, relativno laka za obradu, omogućila je Materancima tokom milenijuma da je oblikuju, iskopavajući kuće, podrume, skladišta i mnoge crkve u samim kanjonima. Najizraženiji primer materanske genijalnosti u obradi kamena jeste kompleksni sistem za akumulaciju vode (jedan od glavnih faktora zbog kojih su Sasi upisani na Uneskovu listu svetske baštine).
Sasi
Matera je jedino mesto na svetu gde stanovnici mogu da kažu da žive u kućama svojih predaka, istim kućama koje postoje skoro 10.000 godina. To je zanimljiv rekord koji od ovog grada čini jedinstveno i neobično retko nasleđe.
Drevno stambeno naselje, izgrađeno u stenovitim liticama kanjona reke Gravine, najpoznatiji je deo grada. Podeljen je na dve odvojene oblasti: Saso Kaveozo (Sasso Caveoso), najstariji deo, i Saso Barisano (Sasso Barisano). Kuće su bile izgrađene bez posebnih inženjerskih dostignuća, a arheološkim iskopavanjima tokom godina otkriveno je mnoštvo šupljina koje deluju raspoređene naizgled haotično, kao da je desetina spratova iskopano jedan iznad drugog.
Sasi su lavirint u kojem je nemoguće izgubiti se, jer sve ulice i prolazi vode do centra, odnosno kvarta Ćivita, koji ih deli. Saso Kaveozo je deo gde se nalaze karakteristične kuće-pećine koje svedoče o životu siromaha koji je trajao do sredine 20. veka.
Saso Barisano je najveća je četvrt, čije kuće danas koriste ugostitelji i brojne prodavnice, restorani, hoteli i pansioni koji su savršeno uklopljeni u urbani pejzaž. U ovom području primetićete izuzetno dobro održavane zgrade koje se razlikuju od siromašne gradnje u četvrti Saso Kaveozo, svedočanstvo o opštem blagostanju stanovnika koji su više voleli ovaj deo grada. Ulaz u Saso Barisano obeležen je Palatom Kazale (Palazzo del Casale), a nastavlja se ulicom Via Fiorentini, koja deli kvart napola, gde se nalazi nekoliko zgrada iz 16. i 17. veka i brojni komercijalni objekti. Čak i u ovom području ima iznenađujućih mesta kao što je crkva San Pietro Barisano, jedna od predivnih pećinskih crkava u Materi.
Godine 1993. Sasi di Matera su proglašeni svetskom baštinom Uneska, kao prva lokacija u južnoj Italiji koja je dobila to priznanje, a 17. oktobra 2014. grad je proglašen Evropskom prestonicom kulture za 2019. godinu. To je istorijski uspeh koji predstavlja konačno priznanje grada koji je nekada bio zarobljen u definiciji “nacionalno ruglo” i čin oslobađanja za generacije stanovnika Matere koji danas mogu konačno biti ponosni na svoje poreklo i korene.
Veliki broj posetilaca iz celog sveta dolazi da bolje razume ljudsku evoluciju kroz sve njene istorijske faze i danas mogu doživeti jedinstveno iskustvo boraveći u pećinama, istim mestima gde su nekad ljudi i životinje živeli zajedno. Matera predstavlja neverovatnu sposobnost čoveka da se prilagodi okolini, da gradi i živi u harmoniji sa prirodom.
I dok zamišljamo kako budući pametni gradovi imaju solitere, visokotehnološke ulice i leteće automobile, već hiljadama godina imamo primer održivog “smart” grada – Materu.